Beyincik Sarkması Nedir?

Kafatası, sert, esnemeyen küresel bir kutudur. Alt tabanında “foramen magnum” adı verilen yuvarlak bir delik vardır. Bu deliğin hizasından beyin sapının devamı olan omurilik başlar. Kafatası içinde yerleşmiş olan beyin, beyincik, beyin sapı gibi sinir sisteminin bölümleri bu delikten aşağı geçemez. Doğa, böylece bu çok kıymetli ve hayati organlarımızı koruma altına almıştır. Ancak bazı sebeplerle beyinciğin “tonsil” denilen alttaki iki uzantısından biri veya her ikisi birden sarkma göstererek foramen magnum hizasını geçerler. Bunun zararı nedir? diye soracak olursanız şunu söylemeliyiz. Foramen magnum da esnemeyen bir kemik boşluğudur. Boyutu da ancak omuriliğin başlangıcının geçeceği çaptadır.  Eğer bu deliğe başka dokular da sıkışırsa beyin sapına, omuriliğin başlangıç bölgesine, damarlara bası gelişir ve buna bağlı şikayetler ortaya çıkar. Ayrıca özel bir dolanıma sahip olan beyin-omurilik sıvısının dolaşımı bloke olabileceği için kafa içi basıncı artar. Beyincik sarkmasına, tıp dilinde Arnold-Chiari Hastalığı veya kısaca Chiari Malformasyonu da denir.

Beyincik Sarkması Neden Olur?

Beyincik sarkması büyük oranda doğuştan olur. Yani anne karnında şekillenen bir gelişim anomalisidir. Kafatası gelişimi ile sinir sistemi gelişimi arasındaki uyumsuzluk, beyinciğin yerleştiği arka kafa tabanı çukurunun düz ve sığ olması, kemik hastalıkları, anne karnında fetus beyninde hidrosefali, kist, tümör gibi oluşumların varlığı nedeni ile sinir sisteminin aşağı doğru itilmesi, annenin gebelikte sigara, alkol, ilaç, madde kullanımı ve folik asit kullanmaması nedeniyle sinir sistemi gelişiminin bozulması en önemli sebepler arasındadır. 
Beyincik sarkması nadiren travma sonrası da görülebilir. Literatürde, omurilik içinde travmaya bağlı kanama sonrası gelişen bir Chiari Malformasyonu vakası bildirilmiştir.

Beyincik Sarkması Kimlerde Görülür?

Beyincik sarkması toplumun üçte birinde görülebilir. Kadın-erkek farkı belirgin değildir. Hastalığın dört tipi vardır. Omurilikte kese veya spina bifida denilen omurga anomalileri ile doğan bebeklerde doğum sonrası yapılan tetkiklerde hemen tespit edilebilir. Dikkatli anne karnındaki fetal ultrasonlarda da tanı konma olasılığı yüksektir. Hastalığın hafif formları olan Tip 1 vakaları erişkin yaşa kadar farkedilmeyebilir. Genellikle şiddetli ve dirençli baş ağrısının nedeni araştırılırken 20-30 yaş grubu arasında tespit edilirler. Ancak her yaşta saptanabilirler. 

Beyincik Sarkmasının Belirtileri Nelerdir?

Beyincik sarkmasında en sık rastlanılan şikayet ensede yerleşen ve yayılan baş ağrısıdır. Bu baş ağrısı hemen her gün olur. Migren gibi periyodik ve belirli süreli değildir. Günün her saatini etkiler ve ilaç alımı ile düzelmez. Ayrıca öksürme, ıkınma, hapşurma gibi kafa içi basıncını arttıran durumlarda enseye bıçak saplanır gibi daha şiddetli bir ağrı girer. Chiari malformasyonu, baş ağrısı için hasta incelenirken tesadüfen bulunur. 

Beyincik sarkmasında, foramen magnum bası bulguları denilen denge kayıpları, yutma güçlüğü, özellikle kollarda ve üst sırt kaslarında güçsüzlük ve uyuşma ortaya çıkabilir. Çok şiddetli sarkmalarda beyin sapı felci dediğimiz konuşma ve yutma fonksiyonlarının kaybı gelişebilir.

Beyincik sarkması nedeni ile beyin-omurilik sıvısının dolanımı bozulursa hidrosefali denen tablo gelişir. Buna bağlı olarak başı öne eğmekle şiddetli ağrı, bulantı, kusma ve bulanık görme ortaya çıkar.

Beyincik sarkmasına sıklıkla siringomyeli denen, omurilik içinde sıvı birikmesi hastalığı da eşlik eder. Bu koşulda kollarda soğuk-sıcak ayrımının bozulması, kuvvetsizlik ve uyuşma ortaya çıkar.

Beyincik Sarkması Nasıl Tespit Edilir?

Şikayetlerin dinlenmesi ve muayene sonrası altın standart MR çekimidir. Siringomyeli gibi ek patolojilerin tespiti için beyin MR ile birlikte, omurilik MR çekimlerinin yapılması da gerekebilir. Kol ve bacaklara giden uyarıların elektrofizyolojik ölçümleri için EMG ve SEP gibi tetkikler planlanabilri. Kafatası şekil bozuklukları da direkt grafiler ve 3 boyutlu tomografi ile ortaya konur.  

Beyincik Sarmasında Her Zaman Ameliyat Gerekir Mi?

Beyincik sarkması bazı şikayetler araştırılırken genellikle tesadüfen bulunur. Sarkmaların çoğu ömür boyu ameliyat gerektirmez. Tespit edildikten sonra takiplerde ilerleme gösteren sarkma tipleri ve beraberinde hayat kalitesini bozan baş ağrısı, kusma, kuvvetsizlik gibi şikayetlere yol açan vakalar ameliyat edilirler.

Beyincik Sarkmasında Yapılan Ameliyat Tipleri Nelerdir?

Sarkmanın tipi, derecesi, bası yapma durumu ve şikayetlere göre cerrahi tedavi değişiklik gösterebilir. En sık yapılan işlem, dekompresyon denilen ameliyattır. Burada, kafatası arka kemiğinin altından ve birinci, ikinci boyun kemiklerinin arkasından kemik çıkarılır. Omurilik zarı arkadan açılır. Sarkmış ve yapışık olan beyinciğin alt uzantıları kesilir ve ya yakarak küçültülür. Bu esnada beyincik tonsillerine çok yakın geçen öenmli bir atardamara zarar vermemek çok önemlidir. Beyin-omurilik sıvı dolanımının eski haline döndüğü gözlenince açılmış olan omurilik zarı ya hastanın kendi dokularından oluşturulan bir zar yaması ile veya yapay bir zar ile genişletilerek sıkı sıkıya dikilir. Eğer bu aşamada bir yetmezlik olursa ameliyattan sonra en sık görülen komplikasyon olan yara yerinden beyin-omurilik sıvısı sızması durumu olur. Hastada ileri siringomyeli varsa, siringomyeli kisti içine boşaltıcı tüp takma işlemi ve ya hidrosefali gelişmişse beyine shunt takma işlemi de aynı veya daha sonraki bir seansta ameliyat planına eklenebilir.

Beyincik Sarkması Ameliyatı Sonrası İyileşme Nasıldır?

Ameliyat sonrası hastanede kalış süresi birkaç gündür. Bundan sonraki dönemi hastalar evde dinlenerek geçirirler. Eve taburcu olduklarında hareket etmelerinde, yürümelerinde, oturmalarında bir sakınca yoktur. Hep yatmaları gerekmez. Kısa bir süre boyunluk kullanmaları gerekebilir. Ağır kaldırmamak, ense kökünde basınç artışına yol açacak aşırı zorlayıcı faaliyetlerde bulunmamak gerekir. Ameliyattan sonra yara yerinin takibi önemlidir. Yara yerinden beyin-omurilik sıvısının sızması iyileşmeyi geciktiren en önemli sorunlardan biridir. Bazen yeniden tamir de gerektirebilir. Ameliyattan sonra baş ağrıları geçer ve bası bulguları ortadan kalkar. Geçici veya kalıcı baş dönmeleri olabilir. 

Beyincik Sarkması Ameliyatsız Düzelir Mi?

Sarkmış olan beyincik parçaları, bir işlem yapılmadığı takdirde ömür boyu gözükürler. Gerektiğinde, tek tedavisi ameliyattır. Geçirecek bir ilaç tedavisi veya fizik tedavisi yöntemi yoktur. Kendi kendine düzelmesi, gerilemesi, azalması da şimdiki bilgilerimizle mümkün değildir. Ancak nadiren de olsa artış söz konusu olabilir. Beyincik sarkmasındaki ilerleme, özellikle aşırı kilo alımı, sigara kullanımı nedeni ile sık sık yaşanan öksürük krizlerine veya kabızlığa bağlı ıkınma ile kafa içi basıncın artışı durumlarında ortaya çıkar. Beyincik sarkması olan kişilerin yeşillik ağırlıklı diyetle beslenmesi, egzersiz yapması, kilo almaması, düzenli uyku uyuması önerilir.